In dit blog leggen we uit hoeveel erfbelasting je kunt besparen met een opvullegaat in de situatie dat de eerste van beide echtgenoten overlijdt. Het hierna volgende rekenvoorbeeld gaat uit van een echtpaar van 75 jaar met twee kinderen en een gemeenschap van goederen die € 600.000 waard is. Is jouw situatie anders? Lees dan vooral verder want we leggen stap voor stap uit hoe je zelf een berekening kunt maken met je eigen gegevens.
Hoe werkt het erfrecht sinds 2003?
Voor een goed begrip van het opvullegaat zullen we eerst uitleggen hoe het Nederlandse erfrecht werkt. Sinds de invoering van het nieuwe erfrecht in 2003 geldt er standaard een langstlevende regeling als je gehuwd bent en kinderen hebt. Deze regeling houdt in dat de langstlevende samen met de kinderen erfgenaam is. Als de overledene geen testament heeft, wordt de volledige erfenis automatisch toegedeeld aan de langstlevende. In ruil hiervoor erven de kinderen een geldvordering op de langstlevende.
De geldvordering van de kinderen is in beginsel pas opeisbaar na het overlijden van de langstlevende. In de tussentijd hoeft de langstlevende geen rente of aflossing te betalen. Het bijtellen van een rente is wel mogelijk. Op grond van de wet is dat verplicht voor zover de wettelijke rente hoger is dan 6%. Stel bijvoorbeeld dat de wettelijke rente 7% bedraagt. In dat geval wordt er in het betreffende jaar 1% rente (het meerdere boven 6%) bijgeteld op de vordering.
Bij de herziening van het erfrecht in 2003 heeft de wetgever de belangen van de langstlevende voorop gesteld. Het toedelen van de volledige erfenis aan de langstlevende zorgt voor een maximale bescherming. De langstlevende mag bijvoorbeeld zelfstandig beslissen om het huis te verkopen. Ook staat het de langstlevende vrij om de erfenis te verteren.
Alle bezittingen van de overledene gaan dus naar de langstlevende en de kinderen erven een geldvordering. Over de waarde van deze geldvordering is erfbelasting verschuldigd na het overlijden van de eerste echtgenoot. De langstlevende moet deze erfbelasting voorschieten. Het opvullegaat is bedoeld voor echtparen die deze heffing van erfbelasting bij het eerste overlijden willen vermijden.
Wat is een opvullegaat precies?
Een bijzonderheid aan de Nederlandse erfbelasting is dat deze voor iedere erfgenaam afzonderlijk wordt berekend. Dit heeft tot gevolg dat je met een slim testament erfbelasting kunt besparen. Je kunt bijvoorbeeld een extra erfgenaam toevoegen aan je testament waardoor een groter deel van je erfenis is vrijgesteld. Of je kunt het erfdeel van een erfgenaam groter maken als diegene nog ruimte over heeft binnen zijn of haar vrijstelling. Dit laatste is precies wat er gebeurt als je kiest voor een opvullegaat.
Voor de berekening van de erfbelasting heeft iedere erfgenaam recht op een eigen vrijstelling. In 2025 bedraagt de vrijstelling voor een kind € 25.490. De langstlevende partner heeft in 2025 een vrijstelling die oploopt tot maximaal € 804.698.
Met een opvullegaat wordt de vrijstelling van de langstlevende letterlijk opgevuld. Het is een legaat dat de langstlevende ontvangt bovenop zijn of haar eigen erfdeel. Hierdoor gaat het erfdeel van de kinderen omlaag, waardoor zij een kleinere geldvordering erven en er dus minder erfbelasting wordt betaald.
Het opvullegaat is vooral interessant voor echtparen waarbij het vermogen grotendeels bestaat uit de overwaarde van het huis. De overwaarde van het huis telt namelijk mee bij de berekening van de geldvordering van de kinderen.
Hoeveel erfbelasting betaal je zonder opvullegaat?
Hierna volgt een berekening voor een echtpaar van 75 jaar met twee kinderen en een vermogen van 600.000. De berekening is stapsgewijs, zodat je eventueel mee kunt rekenen met je eigen cijfers.
Stap 1: Wat is het saldo van de nalatenschap
We gaan er van uit dat er sprake is van een gemeenschap van goederen zonder privé vermogen. Dit betekent dat de erfenis van de echtgenoot die als eerste overlijdt de helft is van het totale vermogen. Voor de berekening van de erfbelasting moet je verplicht uitgaan van de WOZ-waarde van de woning. Als er nog een hypotheek op het huis rust dan is deze aftrekbaar. Spaargeld en roerende zaken tellen ook mee, zoals bijvoorbeeld een auto of een kunstverzameling.
In het voorbeeld gaan we uit van de volgende cijfers:
- WOZ waarde woning: € 750.000
- Hypotheekschuld: € -200.000
- Auto: € 25.000
- Spaargeld: € 25.000
Per saldo is de gemeenschap van goederen € 600.000 waard. De eerste erfenis is de helft van dit bedrag, dus € 300.000.
Let op de WOZ-waarde versus marktwaarde
Is de marktwaarde van jullie huis veel hoger dan de WOZ-waarde? Dan mag je er van uit gaan dat de WOZ-waarde de komende jaren gaat stijgen. Voor een realistische inschatting van de toekomstige erfbelasting zou je daarom ook uit kunnen gaan van de marktwaarde.
Stap 2: Hoe worden de erfdelen berekend?
Zonder testament heeft iedere erfgenaam recht op een gelijk erfdeel. In het voorbeeld zijn er twee kinderen. Dit betekent dat er bij het overlijden van de eerste van beide echtgenoten drie erfgenamen zijn: de langstlevende en de twee kinderen. Ieder van hen heeft recht op een erfdeel van € 100.000.
Zoals we eerder hebben uitgelegd wordt de volledige erfenis toegedeeld aan de langstlevende. Hij of zij wordt dus de enige eigenaar van de woning. Ook is de langstlevende verplicht om de schulden (zoals de hypotheek) voor zijn of haar rekening te nemen. In ruil hiervoor erven de kinderen hun deel in de vorm van een geldvordering op de langstlevende.
De langstlevende erft dus € 300.000 aan vermogen met in ruil daarvoor een schuld van € 200.000 (twee keer € 100.000) aan de beide kinderen. Per saldo erft de langstlevende dus precies € 100.000.
Hebben jullie één kind? Dan zou in het bovenstaande voorbeeld iedere erfgenaam recht hebben op € 150.000 (twee keer € 150.000 is € 300.000). Hebben jullie drie kinderen? Dan zou in het bovenstaande voorbeeld iedere erfgenaam recht hebben op € 75.000 (vier keer € 75.000 is € 300.000).
Stap 3: Wat is de fiscale waarde van ieders erfdeel?
Nu volgt een hele belangrijke stap. In het bovenstaande voorbeeld erven de beide kinderen ieder een geldvordering van € 100.000. Dit bedrag is pas opeisbaar na het overlijden van de langstlevende. Het kan dus nog wel 20 jaar duren voordat de kinderen hun erfdeel ontvangen. Bovendien betaalt de langstlevende in de tussentijd geen rente.
De Successiewet (dat is de wet waarin de erfbelasting is geregeld) houdt hiermee rekening doordat je de geldvordering mag “afwaarderen” voordat je de erfbelasting berekent. Dit betekent dat de erfbelasting niet berekend wordt over het nominale bedrag van de vordering, maar over de contante marktwaarde, rekening houdend met de niet-opeisbaarheid.
Sommige mensen denken dat de geldvordering van de kinderen hierdoor lager wordt. Dit is niet het geval. De kinderen houden hetzelfde bedrag tegoed. Het enige gevolg van de “afwaardering” is dat de erfbelasting niet over het volle bedrag wordt berekend. Je moet het afwaarderen ook niet verwarren met de vrijstelling. Na het afwaarderen van de geldvordering mag je de vrijstelling nog in mindering brengen.
Als je geen testament hebt geldt voor de afwaardering de volgende leeftijdstabel. Hierbij gaat het om de leeftijd van de langstlevende op het moment dat de eerste van beide echtgenoten overlijdt.
Leeftijd langstlevende / Afwaardering:
- 60 tot 65 jaar > 60%
- 65 tot 70 jaar > 48%
- 70 tot 75 jaar > 42%
- 75 tot 80 jaar > 30%
- 80 tot 85 jaar > 24%
- 85 tot 90 jaar > 18%
- 90 jaar of ouder > 12%
In ons voorbeeld is de langstlevende 75 jaar. Dit betekent dat de vordering van € 100.000 met 30% wordt afgewaardeerd naar € 70.000. Het kind heeft dus nog steeds € 100.000 tegoed van de langstlevende, maar de erfbelasting wordt berekend over € 70.000.
De lagere waarde van de geldvordering geldt ook voor de berekening van de waarde van de verkrijging van de langstlevende. Voor de berekening van de erfbelasting erft de langstlevende € 300.000 aan vermogen met in ruil daarvoor een schuld aan de beide kinderen met een waarde van € 140.000 (twee keer € 70.000). De fiscale verkrijging van de langstlevende is dus € 160.000.
Het totaal van drie “fiscale” verkrijgingen is gelijk aan het saldo van de nalatenschap: € 160.000 + € 70.000 + € 70.000 is € 300.000.
Stap 4: Hoeveel erfbelasting betaal je zonder opvullegaat?
In bovenstaand voorbeeld blijft de fiscale verkrijging van de langstlevende met € 160.000 ruim onder de maximale vrijstelling van € 804.698. Over dit bedrag is dus geen erfbelasting verschuldigd.
De fiscale waarde van de geldvordering van de kinderen (€ 70.000 per kind) is hoger dan de vrijstelling (€ 25.490 per kind). Over dit bedrag moet dus wel erfbelasting worden betaald. Boven de vrijstelling gelden er voor de kinderen twee tariefschijven. Tot een bedrag van € 154.197 is de erfbelasting 10%. Over het meerdere is de erfbelasting 20%.
In bovenstaand voorbeeld moet er per kind 10% erfbelasting worden betaald over € 44.510 (€ 70.000 minus € 25.490). De erfbelasting is dus € 4.451 per kind. Voor beide kinderen samen bedraagt de erfbelasting zonder opvullegaat dus € 8.902.
Voor de langstlevende is dit bedrag een flinke aderlating. Een groot deel van het aanwezige spaargeld gaat naar de belastingdienst. Bovendien kunnen er nog meer financiële tegenvallers zijn. Zoals bijvoorbeeld de uitvaartkosten als deze niet verzekerd zijn.
Wanneer betaal je méér erfbelasting dan in dit voorbeeld?
Dit zijn een paar gevallen waarin de erfbelasting hoger uitvalt dan in het bovenstaande voorbeeld:
- Uiteraard betaal je meer erfbelasting bij een hoger vermogen. Bijvoorbeeld als de WOZ-waarde van jullie woning hoger is dan in het voorbeeld of wanneer je de hypotheek helemaal hebt afgelost. Voor een juiste inschatting van de toekomstige erfbelasting raden wij aan om uit te gaan van de werkelijke marktwaarde. Vooral als deze veel hoger is dan de WOZ-waarde.
- Hebben jullie maar één kind? Dan kom je door het grotere erfdeel sneller in het hogere erfbelasting tarief van 20%. Een opvullegaat is in dat geval extra belangrijk.
- Als jullie ouder zijn dan het stel in dit voorbeeld is de afwaardering lager en de fiscale waarde van de geldvordering hoger. Dit betekent dat er meer erfbelasting betaald moet worden na het overlijden van de eerste echtgenoot.
Hoe bereken je de erfbelasting mét opvullegaat?
Als je kiest voor een opvullegaat staat er geen vast bedrag in het testament. Je weet immers niet wanneer je gaat overlijden en hoe groot je vermogen op dat moment gaat zijn. In het langstlevende testament van NuNotariaat staat daarom dat de langstlevende recht heeft op een zodanig opvullegaat dat zijn of haar vrijstelling geheel wordt gebruikt. Het gelegateerde bedrag komt in mindering op de erfdelen van de kinderen. Hierbij heeft de langstlevende het recht om het legaat gedeeltelijk te aanvaarden.
De combinatie van deze rechten geeft de langstlevende bijvoorbeeld de mogelijkheid om de geldvordering van de kinderen te verlagen tot precies het belastingvrije bedrag. In het bovenstaande voorbeeld kun je dit bedrag berekenen door de vrijstelling voor de kinderen te delen door het percentage dat resteert na de afwaardering van de geldvordering.
In 2025 bedraagt de vrijstelling voor een kind € 25.490. Als de langstlevende 75 jaar is, bedraagt de afwaardering 30% en resteert daarna dus nog 70%. Als je € 25.490 deelt door 70% (0,7 op je rekenmachine) dan kom je uit op een bedrag van € 36.414. Een renteloze en niet-opeisbare geldvordering ter hoogte van dit bedrag op een langstlevende van 75 jaar heeft een fiscale waarde die precies gelijk is aan de vrijstelling.
Dit betekent dat je bij een optimale toepassing van het opvullegaat de erfdelen (stap 2 in de berekening) op de volgende manier berekent:
- Erfdeel langstlevende: € 100.000
- Erfdeel kind 1: € 36.414
- Erfdeel kind 2: € 36.414
- Opvullegaat voor de langstlevende: € 127.172
Het totaal van deze bedragen is precies gelijk aan € 300.000 (het saldo van de nalatenschap in het voorbeeld). De hoogte van het opvullegaat kun je eenvoudig berekenen door het saldo van de nalatenschap te verlagen met het normale erfdeel van de langstlevende en de geldvorderingen van de beide kinderen.
De volgende stap is het berekenen van de fiscale verkrijgingen van de drie erfgenamen. De geldvordering van de kinderen verlaag je met 30%, net zoals in Stap 3 bij het rekenvoorbeeld zonder opvullegaat. Het verschil tel je op bij de verkrijging van de langstlevende. Ieder kind heeft dus een fiscale verkrijging van € 25.490, wat precies gelijk is aan de vrijstelling. De langstlevende heeft een fiscale verkrijging van € 249.020, wat veel lager is dan de maximale vrijstelling. Dit bedrag is samengesteld uit het eigen erfdeel van de langstlevende (€ 100.000), de fiscale afwaardering bij de kinderen (twee keer € 10.924) en het opvullegaat (€ 127.172).
In het bovenstaande voorbeeld hoeft er dankzij het opvullegaat dus geen erfbelasting te worden betaald. Met een opvullegaat gaat de heffing bij het eerste overlijden omlaag van € 8.902 naar € 0.
Het voordeel van een opvullegaat
Het opvullegaat kun je zien als een stukje extra bescherming voor de langstlevende. De lagere heffing van erfbelasting betekent dat je partner beter verzorgd achterblijft. Hierbij is het belangrijk om je te realiseren dat na het overlijden van de langstlevende alsnog erfbelasting is verschuldigd over het op dat moment resterende vermogen.
Om deze reden is het verstandig om je langstlevende testament te combineren met een levenstestament. Een levenstestament is een notariële akte waarin je als echtpaar een volmacht geeft aan elkaar en de kinderen. Stel dat de langstlevende van beiden naar het verpleeghuis gaat. De kinderen kunnen op dat moment de volmacht in het levenstestament gebruiken om de woning te verkopen en een schenkingsplan te maken. Op die manier kan het vermogen van de langstlevende bij leven worden afgebouwd. Daarmee bespaar je ook over de tweede erfenis een hoop erfbelasting.
De combinatie van een testament en een levenstestament is de beste optie voor echtparen die elkaar goed verzorgd willen achter laten en bovendien zoveel mogelijk erfbelasting willen besparen. Beide documenten kun je via onze website opstellen.
Meer informatie
